Modern Dünyanın Hapishanesi ve Kendine Dönüşün Sonsuz Yolculuğu

Modern Dünyanın Hapishanesi ve Kendine Dönüşün Sonsuz Yolculuğu

Cevat Orhan

Giriş: Alışkanlıkların Zinciri ve Hakikat Arayışı

Antik Yunan filozofu Sokrates'in Delfi Tapınağı'na kazınmış o meşhur sözü, "Kendini Tanı" (Gnothi Seauton), insanlık tarihinin en temel çağrılarından biridir. Bu söz, modern dünyanın, insanı içine hapsettiği karmaşık bir paradoksu işaret eder. İnsan, varoluşunun temelinde bir alışkanlıklar yığınıyla var olur ve bu alışkanlıklar, onu kendi özünden uzaklaştıran bir hapishaneye dönüşür.

Bu hapishanenin duvarları öylesine sağlamdır ki, insanlar kendi atalarının inançlarına, toplumun dayattığı normlara ve hatta bilimin sunduğu teorilere bile dogmatik birer tapınma aracı olarak sarılırlar. Kur'an'ın birçok ayetinde "babalarının dini üzere" olmakla eleştirdiği bu durum, sadece dinsel bir bağnazlık değil, modern insanın da bir trajedisidir. Big Bang gibi bilimsel bir teori bile, sorgulanamaz bir dogma haline geldiğinde, tıpkı eski hurafeler gibi aklın önünde bir engele dönüşür.

Oysa tarih boyunca üst düzey tefekkürü yakalamış Farabi, İbn-i Sina, İbn-i Rüşd gibi düşünürler, bu zincirleri kırmayı başarmış ve hakikate kendi yollarından ulaşmışlardır. Aynı şekilde, Mevlana, Yunus Emre, Aziz Mahmud Hüdayi ve İbn-i Arabi gibi mutasavvıflar da bu yolda ruhani bir derinlikle ilerlemişlerdir.

Bu manevi yolculuğun en güçlü sembolü ise, Peygamber Efendimiz'in (sav) Hira Mağarası'ndaki inzivasıdır. O, toplumun hurafelerle dolu gürültüsünden uzaklaşarak, kendi özüyle baş başa kalmış ve vahiy için hazırlanmıştır. Bu tecrübe, modern insanın da kendi "Hira"sını bulması ve içsel bir dinginlikle hakikate yönelmesi gerektiği mesajını verir.

Sürü Psikolojisi ve Kapitalist Kontrol

Modern toplumun en büyük paradoksu, bireyselliği yüceltirken, aslında insanlığı bir "sürüye" dönüştürmesidir. İnsanlar, sağduyulu ve objektif düşünme yeteneklerini geliştirmek yerine, ana akım medyanın, sosyal medyanın ve tüketim kültürünün dayattığı ortak fikirlere göre hareket etmeye zorlanır. Kapitalist sistem, bu durumu ustaca kullanır. Tüketimin en önemli gücü olan sürü psikolojisi, insanları bireysel kararlar yerine, kitlesel heveslere ve korkulara yöneltir.

Bu kontrol mekanizması, tarihte de bariz örnekler barındırır. Karl Marx ve Friedrich Engels'in de belirttiği gibi, kapitalist sistem insanı kendi emeğinden, ürettiği nesneden ve diğer insanlardan yabancılaştırır (alienation). Sanayi Devrimi adı altında insanların köylerden kentlere göçe zorlanması, aslında onların daha kolay yönetilebilir, bağımlı ve üretim çarkının bir dişlisi haline getirilmesi için bilinçli bir hamledir.

Yine Max Weber'in modern bürokrasiyi ve rasyonalizasyonu betimlemek için kullandığı "Demir Kafes" (Iron Cage) kavramı, bu durumu mükemmel şekilde açıklar. Weber'e göre, modernite insanı verimlilik ve rasyonel kurallarla örülü bir kafesin içine hapseder. Bu kafes, bireyin iç dünyasını ve yaratıcılığını yok sayarak, onu duygusuz ve mekanik bir sisteme entegre eder.

Bu süreç, bireyin bu kontrolü gönüllü olarak kabul etmesiyle pekişir. Erich Fromm, "Özgürlükten Kaçış" adlı eserinde, modern insanın kazandığı özgürlük karşısında duyduğu kaygı ve yalnızlıktan kaçmak için, nasıl gönüllü olarak otoriteye ve sürüye sığındığını anlatır. Bireyin, sorumluluk almaktan kaçınması, kendi seçimlerini başkalarına devretmesine yol açar. Bu durum, Michel Foucault'nun Panoptikon kavramında bahsettiği gibi, bireylerin sürekli izlendiği hissine kapılarak kendi davranışlarını otomatik olarak kontrol etmesiyle de desteklenir.

Üst düzey kapitalistlerin kendi çocuklarını on altı yaşına kadar bilgisayar ve internet teknolojilerinden uzak ortamlarda eğittikleri ancak diğer tüm insanlığı teknolojiye bağımlı hale getirerek sürü olarak kullandıkları gerçeği, bu kontrol mekanizmasının ne kadar bilinçli uygulandığını göstermektedir. Bu, aslında teknolojinin özünde bir köleleştirme aracı olarak kullanıldığının çarpıcı bir kanıtıdır.

Zihnin Yozlaşması ve Yapay Hafızanın İnşası

Bu sürekli baskı, bireyin en temel yapısını, yani hafızasını ve kimlik algısını tahrip eder. İnsanlar, yaşadıkları olayları objektif bir şekilde hatırlamak yerine, kendilerine sunulan "resmi anlatıya" göre zihinlerini yeniden programlar. Psikolojik dengeleri bozulur ve doğru ile yanlışı, hakikat ile yalanı ayırt edemez hale gelirler. Bu, adeta bir "yapay hafıza" yaratma sürecidir.

Bu durum, psikolojide de yankı bulur. Carl Jung'un bahsettiği "gölge arketipi", bireyin toplum tarafından kabul görmeyen, bastırılmış ve bilinçdışı yönlerini temsil eder. Modern toplum, bu gölgelerle yüzleşmek yerine, onları görmezden gelmeyi teşvik eder. Bastırılmış gölgeler ise bireyin zihinsel sağlığını bozar ve onu daha da manipüle edilebilir hale getirir. Doğan Cüceloğlu da benzer şekilde, insanın "güven" ve "anlam" arayışında nasıl manipüle edilebildiğini vurgular.

Tüm bu süreçlerin ardında, beynimizin kendini sürekli yeniden yapılandırma yeteneği olan nöroplastisite yatar. Hızlı tüketim, sürekli bildirimler ve sosyal medyada gezinme gibi modern alışkanlıklar, beynimizde dikkat dağınıklığını ve anlık tatmin arayışını teşvik eden sinir yolları oluşturur. Bu, "hapishane" metaforunu, somut bir biyolojik gerçeğe dönüştürür.

Bu yapay hafıza sürecinin en etkili araçlarından biri ise modern medyadır. Noam Chomsky'nin de ortaya koyduğu gibi, medya ve propaganda, halkın rızasını pasifize ederek, iktidarın çıkarlarına hizmet eden bir "yapay hafıza" inşa eder.

Kendine Dönüş: İç Görü ve Hakikat

Modern dünyanın bu kaotik ve aceleci düzeni, insanı kendi özünden uzaklaştırarak bir hapishanenin içine hapsederken, bu duruma karşı bir duruş yükseliyor: tefekkür odaklı bir yaşam tarzı. Bu yolculuk, sadece bir felsefi arayış değil, aynı zamanda pratik bir geri dönüş çabasıdır.

Bu geri dönüşün ilk adımı, "köy ve zaman" kavramında saklı olan sadeliğe dönmektir. Bir zamanlar köy yaşamında, zamanın akışı daha doğal ve yavaştı. İnsanlar, doğanın döngülerine uyum sağlar ve içsel dinginliği bulurlardı. Oysa kent yaşamı, hızın, tüketimin ve rekabetin içine çektiği için insanlar kendi iç seslerini duymayı unuttular. Bu yüzden tefekkür, bu yozlaştırıcı gürültüyü aşmanın ve kendimizle yüzleşmenin tek yoludur. Dış dünyanın tüm verilerini bir kenara bırakarak, kendi içimize dönüp kendimize sorular sormaktır. Tasavvuf geleneğindeki "nefsini bilmek" düsturu, bu yolculuğun nihai amacını özetler: "Men arefe nefsehu fekad arefe rabbehu" (Kendini bilen Rabbini bilir).

Sonuç: Hapishanenin Kapısını Kırmak ve Kamil İnsan Olmak

Modern dünya, bizlere özgürlük ve bireysellik vaat ederken, aslında bizi alışkanlıkların, sürü psikolojisinin ve yapay hafızanın üçlü bir hapishanesine hapsetmektedir. Bu hapishanenin kapılarını kıracak olan anahtar, dışarıda değil, içimizdedir. Gerçek özgürlük, kendi bilincimizde bir devrim başlatmakla mümkündür; yani en iyi halimize, en otantik varoluşumuza geri dönmekle.

Bu yolculuğun sonunda ulaşılacak olan hedef, kâmil insan olma potansiyelini gerçekleştirmektir. Kâmil insan, dış dünyanın aldatıcı tuzaklarından kurtulmuş, aklı ve ruhu arasında denge kurmuş, erdemli ve olgun bir varlıktır. Bu, aynı zamanda insanın ahsen-i takvim'ine, yani en mükemmel ve en güzel haline geri dönme çabasıdır. Bu çaba, İslam'ın "fıtrat" öğretisiyle de örtüşür. İnsanın doğuştan getirdiği saf ve temiz öze dönüşü, kendi ahsen-i takvim'ini yeniden bulmasıdır.

Bu süreç, bir nevi Hegel'in diyalektiğindeki gibi bir çatışmadan doğan bir sentezdir. Modernitenin dayattığı bu baskı (tez), insanın kendi özüne dönme çabasıyla (antitez) çatışır ve bu çatışmadan daha yüksek bir bilinç düzeyi (sentez) doğar. Bu yüzden gerçek özgürlük, dış dünyadan gelen gürültüyü susturup, kendi bilincimizde bir devrim başlatmakla mümkündür. Evliya Çelebi'nin de yaptığı gibi, kendi yolculuğuna çıkarak, dünyayı ve kendini sorgulayarak, ezberlenmiş bilgilerin ötesindeki gerçekliğe ulaşmaktır.

                        Cevat ORHAN

The Prison of the Modern World and the Infinite Journey of Returning to the Self

Cevat Orhan

Introduction: The Chain of Habits and the Search for Truth

The famous maxim inscribed on the Temple of Apollo at Delphi by the Ancient Greek philosopher Socrates, "Know Thyself" (Gnothi Seauton), is one of the most fundamental calls in human history. This saying points to a complex paradox that the modern world traps humanity within. Humans exist on the foundation of a pile of habits, and this very chain often turns into a prison that distances them from their essence and truth.

The walls of this prison are so strong that people dogmatically cling to their ancestors' beliefs, society's imposed norms, and even scientific theories. This situation, criticized in many verses of the Quran as following "the religion of their fathers," is not just a religious fanaticism but also a tragedy of the modern human. Even a scientific theory like the Big Bang, when it becomes an unquestionable dogma, turns into a barrier to reason, just like ancient superstitions.

However, throughout history, figures who achieved high-level contemplation (üst düzey tefekkür) like Al-Farabi, Ibn Sina, Ibn Rushd, and mystics such as Mevlana, Yunus Emre, Aziz Mahmud Hüdayi, and Ibn Arabi managed to break these chains and reach the truth through their own paths. Without being confined to dogmas and molds, they liberated their minds and left their mark on history.

The most powerful symbol of this spiritual journey is the retreat of the Prophet Muhammad (PBUH) to the Cave of Hira. By moving away from the noise of a society filled with superstitions, he was left alone with his essence and prepared for revelation. This experience conveys the message that modern humans must also find their own "Hira" and turn towards the truth with an inner peace.

Herd Mentality and Capitalist Control

The greatest paradox of modern society is that while it extols individualism, it actually turns humanity into a "herd." People are forced to act according to common ideas imposed by mainstream media, social media, and consumer culture, rather than developing their ability to think soundly and objectively. The capitalist system skillfully exploits this situation. Herd mentality, the most important force of consumption, directs people towards mass whims and fears instead of individual decisions.

This control mechanism also holds clear examples in history. As stated by Karl Marx and Friedrich Engels, the capitalist system alienates individuals from their labor, their products, and each other. The forced migration of people from villages to cities during the Industrial Revolution was a conscious move to make them more easily manageable, dependent, and a cog in the production machine.

Furthermore, Max Weber's concept of the "Iron Cage" perfectly describes this state of modern bureaucracy and rationalization. According to Weber, modernity traps humanity in a cage woven with efficiency and rational rules. This cage ignores the individual's inner world and creativity, integrating them into an emotionless and mechanical system.

This process is reinforced by the individual's voluntary acceptance of this control. Erich Fromm, in his work "Escape from Freedom," explains how modern people, in the face of anxiety and loneliness brought by their freedom, willingly seek refuge in authority and the herd. The individual's avoidance of responsibility leads them to delegate their choices to others. This situation is also supported by Michel Foucault's concept of the Panopticon, where individuals feel constantly watched, causing them to automatically control their own behavior.

The fact that top-tier capitalists educate their own children away from computers and internet technologies until the age of sixteen, while using the rest of humanity as a herd by making them addicted to technology, demonstrates just how consciously this control mechanism is applied. This is a striking piece of evidence that technology is, in essence, used as a tool for enslavement.

The Corruption of the Mind and the Construction of Artificial Memory

This constant pressure corrupts the individual's most fundamental structure: their memory and sense of identity. Instead of remembering events objectively, people reprogram their minds according to the "official narrative" presented to them. Their psychological balance is disrupted, and they become unable to distinguish truth from falsehood. This is a process of creating an "artificial memory."

This situation also resonates in psychology. Carl Jung's "shadow archetype" represents the repressed and unconscious aspects of the individual that are not accepted by society. Modern society encourages ignoring these shadows rather than confronting them. These repressed shadows disrupt the individual's mental health and make them more susceptible to manipulation. Doğan Cüceloğlu also emphasizes how people can be manipulated in their search for "trust" and "meaning."

Underpinning all these processes is the brain's ability to constantly rewire itself, a phenomenon known as neuroplasticity. Modern habits like constant consumption, endless notifications, and social media scrolling create neural pathways that encourage distraction and the pursuit of instant gratification. This turns the "prison" metaphor into a concrete, biological reality.

One of the most effective tools in this artificial memory process is modern media. Noam Chomsky revealed that media and propaganda serve the interests of the elite by pacifying the public's consent and building an "artificial memory." He argues that mass communication tools prevent individuals from thinking critically, ensuring they accept the falsehoods presented to them without question.

Return to the Self: Insight and Truth

While the chaotic and rushed order of the modern world traps humans in a prison by distancing them from their essence, a stance rises against this: a life centered on contemplation (tefekkür). This journey is not merely a philosophical quest but also a practical effort to return to oneself.

The first step of this return is to rediscover the simplicity hidden in the concept of the "village and time." Once upon a time, in village life, the flow of time was more natural and slow. People lived in harmony with the cycles of nature and found inner peace. However, city life pulls people into a vortex of speed, consumption, and competition, causing them to forget how to hear their inner voice. Therefore, contemplation is the only way to overcome this corrupting noise and confront ourselves. It means leaving all the data, information, beliefs, and even judgments of the outside world aside and turning inward to ask questions of ourselves. The Sufi principle of "knowing the self" summarizes the ultimate goal of this journey: "Men arefe nefsehu fekad arefe rabbehu" (He who knows his Lord knows himself).

Conclusion: Breaking the Prison's Door and Becoming a Perfected Human

The modern world, while promising us freedom and individuality, actually imprisons us in a triple-walled prison of habits, herd mentality, and artificial memory. The key to breaking the doors of this prison is not outside, but within us. True freedom is possible only by starting a revolution in our own consciousness; that is, by returning to our best, most authentic existence.

The ultimate goal of this journey is to realize the potential of becoming a perfected human (kâmil insan). A perfected human is a being who has escaped the deceptive traps of the outside world, established a balance between their mind and soul, and is virtuous and mature. This is also the human endeavor to return to their ahsen-i takvim (most perfect form). This effort aligns with the Islamic teaching of "fıtrat," which states that humans are born with a pure and uncorrupted essence. The return to one's original, pure fıtrat is the same as rediscovering one's ahsen-i takvim.

This process is a kind of synthesis born from a clash, like in Hegel's dialectic. The pressure imposed by modernity (thesis) clashes with the human effort to return to their essence (antithesis), and from this conflict, a higher level of consciousness (synthesis) is born. Therefore, true freedom is possible by silencing the noise from the outside world and starting a revolution within our own consciousness. It is about embarking on our own journey, just as Evliya Çelebi did, and by questioning the world and ourselves, reaching the reality that lies beyond memorized information.

                        Cevat ORHAN